Waarom verschilt het tijdstip waarop de maan opkomt zo?

De maan draait rondjes om de aarde. Dat doet de maan heel betrouwbaar: over elk rondje doet hij ongeveer een maand. Daar komt ook het woord 'maand' vandaan.

Toch lijkt de maan zich onvoorspelbaar te gedragen. Als je gaat bijhouden hoe laat hij boven de horizon komt, zul je zien dat de maan elke dag wat later verschijnt. Soms is hij een kwartiertje later dan de dag ervoor. Maar soms is het verschil meer dan een uur! Hoe kan dat?

Elke dag later

De maan beweegt elke dag een stukje verder in zijn baan rond de aarde. Elke dag verschuift hij daardoor zo’n 12 tot 13 graden aan de hemel.

Je zou dus denken dat de aarde ook elke dag 12 tot 13 graden verder om zijn as moet draaien voordat we de maan weer zien. En dat klopt ook. Daardoor is het elke dag later wanneer de maan opkomt.

Maar als de aarde altijd hetzelfde ‘extra’ stukje zou moeten draaien (die 12 à 13 graden), dan zou de maanopkomst steeds met dezelfde tijd toenemen. Elke dag vijftig minuten later, bijvoorbeeld. In werkelijkheid verschilt het hoeveel langer je op de maan moet wachten. Er is dus meer aan de hand.

Als je het vlak bekijkt waarin de maan om de aarde heen beweegt, zie je iets geks. De aarde staat scheef ten opzichte van dit vlak: de noordpool wijst niet recht omhoog, maar schuin. Ook de maan zelf staat een beetje scheef. Deze schuine houdingen zorgen ervoor dat de maan steeds vanuit een andere positie opkomt.

Onvoorspelbaar gewiebel

Stel het je voor als twee tollen. Eentje tolt in het midden, eentje tolt daar in rondjes omheen. Als beide tollen schuin staan, lijkt het voor een mier op een tol (en dus een mens op aarde) alsof de boel heel onvoorspelbaar wiebelt.

Als de hoek tussen de assen van de maan en aarde groot is, zit de maan de volgende nacht op hetzelfde tijdstip ver onder de horizon. Dan moet de aarde een stuk verder draaien voordat de maan in beeld komt. Als de hoek klein is, zit de maan maar een beetje onder de horizon en komt hij veel sneller in beeld.